Minecraft jest grą bez określonych celów, jednak bardzo ważne jest przetrwanie^[17]. Gracze mają nieograniczone możliwości w eksplorowaniu i modyfikowaniu świata gry^[18]. Dostępne są również osiągnięcia (ang. achievements)^[19] (w wersji 1.12 zastąpiono je systemem postępów – ang. advancements^[20]). Widok w grze jest przedstawiony domyślnie z perspektywy pierwszej osoby, ale istnieje możliwość zmiany na widok trzecioosobowy^[21]. Ideą gry jest budowanie i niszczenie konstrukcji składających się z bloków. Świat gry zbudowany jest z obiektów 3D, głównie sześcianów, ułożonych w stałej strukturze siatki reprezentujących różne bloki: trawę, ziemię, kamień, drewno, lawę czy wodę^[22]. Gracz może rozbijać bloki, a następnie tworzyć z nich inne bloki lub przedmioty^[17]. Pomimo iż gracze mogą poruszać się bez żadnych przeszkód po świecie, to bloki muszą być umieszczane w trójwymiarowej siatce. Gracze mogą stworzyć wszystko, a ogranicza ich tylko wyobraźnia^[23].

Po rozpoczęciu gry, bohater zostaje umieszczony w stale rozwijającym się i niemal nieograniczonym wirtualnym świecie^[24], który podzielony jest na biomy^[25][26]. Gracz może przemierzać tereny gry składające się z nizin, gór, lasów, jaskiń czy różnych zbiorników wodnych^[24]. Czas w grze opiera się na cyklu dnia i nocy, trwającym około 20 prawdziwych minut. Podczas swojej wędrówki gracz może spotkać różnorodnych bohaterów niezależnych, zwanych mobami, włączając w to zwierzęta, osadników i potwory^[27]. Na pasywne stworzenia – takie jak krowy, świnie czy kurczaki – można polować, aby zdobyć jedzenie i materiały. Pojawiają się one w dzień. Dla kontrastu, stworzenia wrogie, takie jak pająki, creepery, szkielety czy zombie, pojawiają się w nocy lub w ciemnych miejscach, jak na przykład jaskinie^[24].

Świat gry jest tworzony na bieżąco podczas jego eksplorowania używając ziarna, które otrzymuje się z aktualnej godziny zegara systemowego, jeżeli gracz nie podał własnego^[28][29].

Choć istnieją ograniczenia w przemieszczaniu w górę i dół, to Minecraft pozwala na niemal nieskończoną długość i szerokość mapy. Gra pozwala na to dzieląc świat na mniejsze części nazywane chunkami, które są tworzone lub wczytywane tylko wtedy, gdy gracz jest w pobliżu nich^[28].

Fizyka w Minecrafcie jest często przez krytyków określana jako nierealistyczna^[30]. Nie wpływa ona na większość trwałych bloków w grze^[30].

Minecraft, oprócz głównego świata, oferuje jeszcze dwa wymiary: Nether i End (nazywany też Kresem)^[31]. Nether to wymiar podobny do piekła, do którego gracz może się dostać przez portal. Znajduje się tam wiele unikalnych materiałów niemożliwych do zdobycia nigdzie indziej, a także może być użyty do szybkiego przemieszczania się po normalnym świecie^[32]. End jest wymiarem, w którym znajduje się boss nazywany Ender Dragon (pol. Kresosmok lub Smok Kresu^[b][33]). Zabicie go powoduje uruchomienie się portalu do normalnego świata i możliwość odczytania poematu Kresu napisanego przez Juliana Gougha^[34].